Atlas Warszawskich Architektek prezentuje dorobek 41 projektantek, których realizacje do dziś widzimy w przestrzeni miasta. Biogramy tych twórczyń są równie różnorodne, co projektowane przez nie obiekty: modernistyczne osiedla, gmachy instytucji publicznych, a nawet założenia krajobrazowe i rekreacyjne. Ich projekty współtworzyły przestrzeń miasta w XX w. Wprowadzały nowatorskie rozwiązania i dostosowywały architekturę do zmieniających się potrzeb mieszkańców.  

• Wybór obiektów: Anna Cymer
• Kwerenda: Anna Cymer, Artur Wosz, Miłosz Janczarski
• Fotografie współczesne: Artur Wosz

PRZEJDŹ DO ATLASU WARSZAWSKICH ARCHITEKTEK

Wywiady z 5 wyjątkowymi architektkami: Barbarą Kaliszewską, Teresą Kelm, Ewą Kuryłowicz, Marią Sołtys i Magdaleną Staniszkis, to portrety kobiet, których studia przypadły na lata 60. i 70. XX w., a życie zawodowe rozwinęło się w bardzo różnych dziedzinach architektury.    

Jak w ich środowisku kształtowały się relacje między kobietami a mężczyznami? Czy jako studentki i początkujące projektantki miały swoje mentorki? Jak walczyły o uznanie w zawodzie i jakie mają rady mają dla swoich młodszych koleżanek?

Przyszłość architektury należy do kobiet. Na wydziałach architektury studentki stanowią obecnie już większość osób studiujących.

Instalacja dźwiękowa jest głosem dziewczyn, studentek, które zgłosiły się do udziału w projekcie Architektki. Każda z nich wypowiedziała się poprzez dwa sformułowania “Chciałabym, żeby architektura w przyszłości…” oraz “Jako architektka chciałabym w przyszłości…”. Ich głos pokazuje nowe perspektywy i wizje, które zdefiniują architekturę nadchodzących lat.

Uczestniczki:

Zuzanna Baran, Hanna Batyńska, Aleksandra Boszke, Julia Broszkiewicz, Angelika Brzóska, Anna Halek, Nina Kempa, Wiktoria Kolaszyńska, Zuzanna Kubala, Magdalena Niewczas, Katarzyna Owczarska, Oliwia Pakuszewska, Julia Pakuszewska, Natalia Piestrzyńska, Zuzanna Piwek, Kaja Strzemiecka, Alicja Sutkowska, Aleksandra Wichowska

Wisła nosi imię żeńskie. Od stuleci postrzegamy ją jako symbol życia, siły i troski, jako kobietę, królową, opiekunkę. Ma jednak dwoistą naturę: daje oparcie, jest wiecznie obecna, trwała, ale również niesforna, zmienna i nie uległa. Może to właśnie w niestałości – przyborach, cofkach, cyklicznych procesach – leży jej prawdziwe piękno?

ZESPÓŁ WISŁA

Zespół „Wisła” pracował m.in. nad zagospodarowaniem doliny Wisły wzdłuż całej aglomeracji warszawskiej, na obszarze o długości 170 km – od ujścia Wilgi do ujścia Bzury. W kształtowaniu programu rekreacyjnego planistki widziały dużą rolę wody i kierowały się przesłankami ochrony zasobów krajobrazowych. Podkreślały potrzebę wpisania projektów w pejzaż nadrzeczny. W 1973 r. zespół uzyskał nagrodę I stopnia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.

KALENDARZ WISŁY

Czas rzeczny nie płynie liniowo, jedynie naprzód – ma nawroty, dłuższe przestoje, chwilowe zawieszenia i przyspieszenia. Tak to działa od wieków, niezależnie od naszej obecności. Czas wodny to cykliczność procesów hydrologicznych. Wymaga zauważenia rzeki jako żywego organizmu, tętniącego w rytmie sezonowych przyborów i niżówek, migracji osadów, zmian temperatur, rozrostu i zamierania roślinności. Zamiast próbować tę dynamikę kontrolować, powinniśmy zacząć ją rozumieć. Zmienność rzeki daje jej siłę i równowagę. Wisła uczy nas by odczuwać nasze własne rytmy, które kiedyś były nam bliskie, a które przestaliśmy odbierać. Nasz czas, tak jak jej, jest cykliczny.

NURT WISŁY

Wody Wisły nie płyną prosto i w jednorodnym tempie, nie poruszają się drogą najkrótszą. Pod pozornie jednorodną taflą rzeka jest zmienna. Ma swoją hydrologikę i nawet na prostym odcinku toczy się ruchami spiralno-śrubowymi. Cyrkulację tę modyfikują konfiguracja dna oraz koncentracja lub rozlewność nurtu.

Wisła zmienia się w rytmie przyborów i posuch, bywa zwarta lub rozłożysta, okresowo się rozpływa. Wędrujący prąd rzeźbi piaszczyste odsypy, wyspy i mielizny, szybszy porywa „unosiny i wleczyny”, odkłada je, gdy słabnie. Nowe struktury rozczesują nurt na strugi.

Tafla nigdy nie jest martwa, zawsze drga. Miejscami jest gładka i matowa, gdzie indziej pełna refleksów lub zmarszczona posiewką. Z drobnych pofałdowań, smug, ze zmian w odblaskach, z zawirowań możemy czytać, jak na nowo ułożyły się strugi prądowe, jak wygląda dno i przepływ. Co roku możemy poznawać dynamikę wód Wisły. 

WIANEK – RYTUAŁ DARU

Wianek jest gestem w stronę Wisły, ukłonem dla jej podmiotowości. Jest to mały prezent dla żywej istoty, która zasługuje na szacunek. Upleciony z rozsady roślin wodnych, korzystnych dla jej ekosystemu, to nie tylko symbol, ale także praktyczna pomoc. To obustronny rytuał bliskości. Dla nas – celebracja obecności, dla Wisły – recreatio – szansa na odnowę. 

RYTUAŁY W TONI

Rekreacja to nie tylko zabawa, ale i odnowa – łacińskie słowo recreatio oznacza uzdrowienie. Od wieków szukamy go nad wodą. Kiedyś tę potrzebę kontaktu ucieleśniały rytuały: rzucanie wianków, obmywanie ciała, kąpiele w toni. Ale na poziomie fizycznym, rytuał to zwyczajnie ruch – powtarzalny, cykliczny. Obecny i w człowieku, i w rzece.

Dzisiejsza infrastruktura przybrzeżna najczęściej ignoruje ten rytm. Jest sztywna, zaprojektowana tak, jakby miała przetrwać nawet samą rzekę. Od Wisły wciąż oddziela nas mur – nie tylko z betonu – czasem z nawyku myślenia, że woda to żywioł, którego trzeba się bać.

Tak powstała seria współczesnych rytuałów – konceptualnych obiektów przybrzeżnych inspirowanych archetypami nadwodnej infrastruktury. Ale przekształconych tak, by nie zmieniały rzeki, tylko uczyły się jej rytmu.  

Projekt dedykujemy Anatolii Hryniewickiej-Piotrowskiej, należącej do pionierskiej generacji kobiet w polskiej architekturze, autorce m.in. projektu Pawilonu Pracy Kobiet. W 1929 r. w odbyła się w nim bezprecedensowa wystawa, ukazująca nową perspektywę życia i pracy kobiet oraz trudności i bariery, jakie napotykały one na swojej drodze zawodowej w obszarach nauki, polityki, sportu, rzemiosła i rolnictwa.  

Prawie 100 lat później, mimo przetartych szlaków i otwartych drzwi na uczelnie, niezależna praktyka architektek wciąż napotyka wiele barier i trudności. Praca kobiet w architekturze pozostaje w cieniu pracy mężczyzn. Nasz udział w wystawie i petycję traktujemy jako kontynuację wysiłku naszej poprzedniczki. W sposób symboliczny dopisujemy kolejny rozdział wystawy w Pawilonie Pracy Kobiet, związany z prospołeczną i proekologiczną rolą, jaką mogą one odegrać na rzecz architektury oszczędnej środowiskowo i sprawiedliwszej społecznie. 

ZA RENOWACJĄ, PRZECIW ROZBIÓRCE

„Wyburzenia powodują ogromne straty domów, miejsc pracy, energii i wspomnień” – HouseEurope!

Do 2050 r. w Polsce wyburzone zostanie 70 tys. obiektów, a w całej Europie przepadnie ponad 1,5 mld metrów kwadratowych powierzchni zbudowanej. Jest to równe łącznemu metrażowi budynków z Warszawy, Poznania, Krakowa, Wrocławia i Gdańska. Jedynie 1% istniejącej tkanki jest poddawane renowacji. Jednocześnie szacuje się, że przemysł budowlany, wydobycie surowców i przepływ materiałów, odpowiadają za około 38% światowej emisji CO2, który destrukcyjnie wpływa na klimat, ziemię, wodę, ludzi i nie-ludzi na całym świecie.

Rosnąca liczba rozbiórek pogłębia proces eksploatacji i niszczenia zasobów. Aby zmniejszyć negatywne skutki społeczne, takie jak przymusowa praca przy wydobyciu niektórych złóż czy skutki środowiskowe i ślad węglowy globalnej produkcji przestrzeni, należy oszczędzać materiały budowlane, skracać łańcuchy dostaw, budować świadomość, ale przede wszystkim – ograniczyć wyburzanie do minimum. Zastąpienie rozbiórek renowacją budynków i miejskim górnictwem, czyli odzyskiwaniem materiałów i ponownym ich użyciem, pozwoliłoby zaoszczędzić energię i znacznie zredukować negatywny wpływu architektury na środowisko.

PODPISZ PETYCJĘ!

Jeśli popierasz nasze postulaty oraz uważasz, że prawo budowlane i zmiana naszych nawyków powinny prowadzić do lepszego projektowania, z uwzględnieniem strategii cyrkularności i oszczędniejszego gospodarowania zasobami materiałów, podpisz petycję online. Możesz też podzielić się konkretnymi propozycjami zmian, wystarczy, że napiszesz do nas na adres mailowy  za.renowacja@gmail.com. Po zakończeniu wystawy petycję i wnioski płynące z organizowanych przez nas debat przekażemy do Ministerstwa Rozwoju i Technologii, które jest odpowiedzialne za nowelizację prawa budowlanego oraz wdrażanie legislacji związanej z gospodarką obiegu zamkniętego.

PETYCJA: ZA RENOWACJĄ PRZECIW ROZBIÓRCE

PETYCJA: HOUSEEUROPE!

KONFLIKT

Konflikt jest nierozerwalnie wpisany w zawód architekta – kiedy budujemy, dajemy schronienie, ale jednocześnie coś niszczymy.

Punktem wyjścia do rozważań była teoretyczna praca Haliny Skibniewskiej – esej Tereny otwarte w miejskim środowisku mieszkalnym, w którym przedstawiła ona swój pogląd na projektowanie, a także rolę i odpowiedzialność architekta/tki. Opowiedziała się po stronie myślenia ekosystemowego, projektowania z uwzględnieniem potrzeb wszystkich istot, w tym nie-ludzkich oraz nadania podmiotowości naturze.

W projekcie ekologicznego osiedla Białołęka Dworska Haliny Skibniewskiej i Aliny Scholtz oraz w próbie wdrożenia do produkcji drewnianego, prefabrykowanego przedszkola w Sokółce, znajdujemy radykalną manifestację tych przekonań. Nie bez powodu projekty te nie zostały zrealizowane, pozostawiły w zawieszeniu konflikt założeń teoretycznych z rzeczywistym kontekstem – ekonomicznym, politycznym, społecznym, etc.

W konfrontacji z rzeczywistością w trakcie pracy projektowej nieuchronnie pojawia się potrzeba kompromisu – nawigowania sporu/ów. Ten paradoks jest osią rozważań, zebranych w materiale audiowizualnym, który stworzyłyśmy wspólnie z gościniami i gośćmi, reprezentującymi różne dziedziny i punkty widzenia. Wspólnie stanowimy wielogłos ludzko-nie-ludzki o obliczach konfliktu, z którymi mierzymy się w swojej codzienności.

OSIEDLE EKOLOGICZNE – BIAŁOŁĘKA DWORSKA

Białołęka Dworska to niezrealizowany projekt urbanistyczno-architektoniczny, opracowany w latach 1974-86 przez Halinę Skibniewską wraz z interdyscyplinarnym zespołem badaczek/y i architektek/ów krajobrazu. Projekt zakładał utworzenie nowego osiedla dla ponad 20 tys. mieszkańców na cennym przyrodniczo obszarze Białołęki. Był wynikiem wieloletnich badań, których oś stanowiły uwarunkowania środowiskowo-klimatyczne. Ich celem było stworzenie warunków do współzamieszkiwania przez podmioty ludzkie i nie-ludzkie oraz do właściwego funkcjonowania ekosystemu. Krajobraz już we wcześniejszych projektach Skibniewskiej stanowił zasadniczy element koncepcji przestrzennych, ale to dopiero praca nad Białołęką pozwoliła architektce odkryć zasady ekologii, która stała się podstawą projektu. 

PREFABRYKOWANE PRZEDSZKOLE W SOKÓŁCE

Przedszkole w Sokółce to jedyna realizacja typowego przedszkola w technologii drewnianej prefabrykowanej. Projekt Skibniewskiej był odpowiedzią na deficyt tego typu placówek, spowodowany m.in. nieergonomicznością technik wznoszenia tych obiektów w obliczu rosnącego zapotrzebowania. Architektka zaproponowała system oparty o prefabrykaty z drewna klejonego, rozpięte na regularnej siatce, co miało znacznie przyspieszyć budowę przedszkoli. 

NINA JANKOWSKA

Czy kiedykolwiek zastanawiamy się, kto zaprojektował piaskownicę, równoważnię lub przedszkolną szatnię?

Inspiracją do naszej instalacji były postać i twórczość Niny Jankowskiej, architektki działającej w dwudziestoleciu międzywojennym i po II wojnie światowej. Jej projekty dla dzieci, choć dla wielu anonimowe, stały się integralną częścią naszej codzienności.

Dziś już wiadomo, że elementy te powstały z wykorzystaniem badań nad ergonomią, przy współpracy z ekspertami i w wyniku dążenia do prostoty oraz funkcjonalności.

Doceniamy dorobek Jankowskiej, na który składa się architektura przedszkoli i domów świetlicowych. Najbardziej porusza nas jej troska o przestrzeń wokół budynków. Architektka apelowała, by dzieci spędzały jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu.

MIASTO DLA DZIECI

Śródmieście Warszawy od lat zmaga się z odpływem mieszkańców i brakiem przestrzeni rekreacyjnych przeznaczonych dla całych rodzin. W ścisłym centrum Warszawy nie ma ogólnodostępnego placu zabaw. Najbliższe są oddalone nawet o 1,5 km.

Brak przestrzeni dla mieszkańców sprawia, że ta część miasta staje się miejscem dla wszystkich, a jednocześnie – dla nikogo. Obszar ten przechodzi zasadniczą modernizację, ale wciąż brakuje terenów rekreacyjnych.

Przeplotnia nawiązuje do projektów Niny Jankowskiej. Nasza propozycja to prototypowa aranżacja placu, pozwalająca sprawdzić jego potencjał, wpływ na użytkowników i możliwość wprowadzenia np. sezonowych zmian.

Zastanawiamy się, czy centrum Warszawy może być przyjazne najmłodszym i ich opiekunom. Plac przed Zodiakiem ma potencjał, by stać się miejscem odpoczynku i zabawy. Dzieci to także użytkownicy miasta. Dlatego kolejnym krokiem rozwoju centrum Warszawy powinno być stworzenie przestrzeni umożliwiających spędzanie czasu całą rodziną. Tak, jak myślała o tym Nina Jankowska.

Eleonora Sekrecka była postacią nieoczywistą, a jej życiorys składa się z wielu, często ukrytych, warstw. Podczas wojny przybrała nową tożsamość, aby ukryć żydowskie pochodzenie. Była architektką z pokolenia pionierek, pierwszych absolwentek Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.  

Po II wojnie światowej aktywnie działała w środowisku architektonicznym. Była zaangażowana w odbudowę Warszawy oraz późniejszą realizację Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Przełamywała bariery w środowisku architektonicznym, za co zapłaciła wysoką cenę.  

Użyte przez nas kolorowe filtry pozwalają odkryć, ukryte w grafikach instalacji, warstwy osobistego i zawodowego życiorysu Eleonory Sekreckiej.

ŻYCIORYS

Bohaterka instalacji urodziła się w 1902 r. jako Eleonora Szach. Po ślubie przybrała nazwisko męża – zależnie od źródeł – Hopfenstand lub Hopfenstrand.W przełomowym dla polskiego środowiska architektonicznego okresie lat 30. pracowała we własnej pracowni, projektując domy mieszkalne.

Podczas II wojny światowej przyjęła nazwisko Sekrecka, aby ukryć swoje żydowskie pochodzenie. Architektka powróciła do Warszawy w 1944 r. Mimo zachowania polskiego nazwiska, pozostała wierna społeczności żydowskiej i angażowała się w działania Centralnego Komitetu Żydów Polskich.

ARCHITEKTURA

Architektoniczny wymiar życia Eleonory Sekreckiej związany był z powojenną Warszawą. Jako członkini Grupy Operacyjnej „Warszawa” przybyła do miasta jeszcze w 1944 r., aby wraz z zespołem urbanistów oszacować zniszczenia wojenne. Od sporządzonego przez grupę raportu zależały przyszłe losy odbudowy stolicy.

Choć istnieje niewiele dobrze udokumentowanych projektów jej autorstwa, była obecna przy wielu przedsięwzięciach urbanistycznych tego okresu, jednak często pozostawała w cieniu. Dzięki znajomościom i talentowi do mediacji potrafiła łączyć projektantów z państwowymi inwestorami oraz rozwiązywać problemy wynikające z niespójności planów z politycznymi interesami instytucji.

Jej najważniejszym i najbardziej znaczącym projektem, zrealizowanym w ramach odbudowy stolicy, było osiedle Latawiec. Eleonora Sekrecka była jego główną architektką, co stanowiło przełom, zwłaszcza ze względu na pozycję kobiet w środowisku projektowym tamtych czasów.

NEONY

Osiedle Latawiec, początkowo zaakceptowane przez władze, w trakcie budowy stało się symbolem ówczesnych zmian ustrojowych i ideologicznych, co ostatecznie doprowadziło do odebrania Sekreckiej uprawnień projektowych.

Nie oznaczało to jednak końca jej wpływu na wygląd przestrzeni miejskiej Warszawy. Wręcz przeciwnie – stała się częścią jej nowego, świetlistego oblicza. Gdy stolica, pod wpływem Zachodu, rozbłysła kolorowymi neonami reklamowymi, to ona skupiła się na projektowaniu miejskiego oświetlenia najważniejszych ulic, m.in. Marszałkowskiej.

ARCHITEKTKI | OTWARCIE WYSTAWY

• 18.07.2025 (18:00)

Chcemy, by każda osoba wychodząca z wystawy Architektki zabrała ze sobą coś więcej niż tylko estetyczne wrażenia:  

• świadomość, że architektura tworzona przez kobiety była i jest istotną częścią krajobrazu, choć nie zawsze odpowiednio dostrzeganą. Chcemy, by osoby odwiedzające odkryły historie, które dotąd pozostawały w cieniu, i poczuły ochotę do dalszego ich poznawania;  
• poczucie ciągłości i znaczenia relacji międzypokoleniowych; pokazujemy, jak ważne są rozmowy, wzajemne uczenie się i przekazywanie wiedzy;   
• refleksję nad przyszłością architektury; Jaką rolę mogą odegrać empatia, odpowiedzialność społeczna, zrównoważony rozwój? Czy młode głosy i różnorodność perspektyw mogą zmienić zawód, jego wartości, a nawet kierunek rozwoju naszych miast?;  
• odwagę, by tworzyć po swojemu, czerpiąc zarówno z doświadczenia innych, jak i z własnej intuicji.  

Architektki to więcej niż opowieść o architekturze. To opowieść o relacjach, odpowiedzialności i wyobraźni.  

WIANKI DLA WISŁY | WARSZTATY

• 12.07.2025 (11:00)

Nasza relacja z Wisłą rzadko opierała się na wzajemności. W literaturze – królowa, opiekunka, matka. A w rzeczywistości – zanieczyszczona, schorowana sługa. Czerpiemy z niej wodę energię, ochłodę, a odwdzięczamy się zrzucaniem ścieków, czy nakładaniem betonowego gorsetu w postaci regulacji koryta. Czy tak powinno się traktować kogoś, kto nam tyle daje?

Wianek jest gestem w stronę Wisły, ukłonem dla jej podmiotowości. Jest to mały prezent dla żywej istoty, która zasługuje na szacunek. Upleciony z rozsady roślin wodnych, korzystnych dla jej ekosystemu, to nie tylko symbol, ale także praktyczna pomoc. To obustronny rytuał bliskości. Dla nas – celebracja obecności, dla Wisły – recreatio – szansa na odnowę.

OPROWADZANIA PO WYSTAWIE

• 20.07.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorsko-autorskie
• 24.08.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorskie
• 18.09.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 21.09.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorskie i warsztaty z sitodruku
• 25.09.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 2.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 9.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 16.10.2925 (10:00) – Oprowadzanie dla szkół
• 19.10.2025 (16:00) – Oprowadzanie kuratorsko-autorskie

Oprowadzania to wyjątkową okazją, aby od samych autorek usłyszeć, co zainspirowało je w twórczości architektek z poprzednich pokoleń do stworzenia własnych prac pokazywanych na wystawie. Dodatkowo kuratorzy opowiedzą o idei wystawy i dlaczego tak ważna jest współpraca międzypokoleniowa między architektkami.

NEONOWE LATAWCE | WARSZTATY

• 3.08.2025 (12:00)

Osiedle Latawiec to najbardziej znaczący projekt Eleonory Sekreckiej zrealizowany w ramach odbudowy stolicy. Architektura osiedla przenosi nas w socrealistyczną wersję paryskiego placu Wogezów. Dzięki nietypowemu ułożeniu bloków mieszkalnych na wzór kształtu latawca, główną aleję osiedla można było wypełnić drzewami.

Sekrecka miała również udział w nadaniu Warszawie jej nowego, świetlistego oblicza. Gdy stolica, pod wpływem Zachodu, rozbłysła kolorowymi neonami reklamowymi, to ona skupiła się na projektowaniu miejskiego oświetlenia najważniejszych ulic, m.in. Marszałkowskiej.

W PRACOWNI – ANNA ZAWADZKA SOBIERAJ

• 6.08.2025 (17:30)

Ania to architektka, socjolożka i aktywistka, od 2012 r. projektuje budynki oraz małe formy z materiałów naturalnych i wtórnych. Zajmuje się również doradztwem proekologicznym, w tym m.in. audytami dla Nagrody Architektonicznej Prezydenta Warszawy. Wykorzystuje badania społeczne w projektowaniu. Współpracuje z Materiality w obszarze raportów z gospodarki obiegu zamkniętego.  Jest współautorką projektu „Dekarbonizacja procesów budowlanych”. Działa też naukowo, pracuje nad doktoratem o cyrkularności budownictwa i promuje ekologię w architekturze.

W PRACOWNI – CENTRALA

• 12.08.2025 (17:30)

Centralę tworzą Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis. Zajmują się nie tylko projektowaniem, ale przede wszystkim poszerzaniem pola debaty o architekturze, inspirowaniem interdyscyplinarnych działań związanych z przestrzenią. Centrala tworzy projekty pod hasłem „Amplifikacja natury”, oparte na badaniach relacji między architekturą a procesami przyrodniczymi.

W PRACOWNI I WARSZTACIE – FERWOR

• 15.10.2025 (18:00)

Ferwor to kolektyw ludzi wielu zainteresowań i profesji, których łączy potrzeba podejmowania wyzwań, tworzenia wysokiej jakości przedsięwzięć, prototypowania, odpowiadania na trudne pytania, uzupełniających się wzajemnie. W pracowni-warsztacie mają stolarnię, spawalnię i biuro. Wspólnie projektują i budują ekspozycje i scenografie dla teatrów, galerii, muzeów, agencji reklamowych, przedsiębiorstw i przede wszystkim – fajnych ludzi.

Cykl sześciu spacerów organizowany jest wspólnie przez Fundację Centrum Architektury i Zodiak. Do jego prowadzenia zaprosiliśmy badaczy i badaczki życia i twórczości architektek. Podczas oprowadzań poznamy osiedla i założenia znanych twórczyń, ale także realizacje mniej znane – jak te na Grochowie. Ponadto, na wszystkich spacerach zapewniamy tłumaczenie na Polski Język Migowy.

SPACER PO SADACH ŻOLIBORSKICH Z TOMASZEM FUDALĄ

• 9.08.2025 (12:00)

Sady Żoliborskie powstały w latach 1958–1972. W słynnym stołecznym konkursie zyskały tytuł Mistera, a także Wicemistera Warszawy. Nad projektem osiedla Skibniewska pracowała wspólnie z Andrzejem Kicińskim i Andrzejem Małkiem. Halina Skibniewska (1921–2011) w swojej twórczości szczególną uwagę zwracała na społeczny wymiar przestrzeni osiedli. Dlatego w swoich realizacjach dbała nie tylko o funkcjonalność budynków, lecz także o starannie zaprojektowaną i zachowaną zieleń.

SPACER PO OSIEDLU NA KOLE Z KATARZYNĄ UCHOWICZ

• 23.08.2025 (12:00)

Osiedle na Kole powstało w latach 1947–1951. Znajdziemy tu architekturę wtopioną w zieleń, a także bardziej lub mniej znane historie. W czasie spaceru podążymy śladami architektki i architekta, a także pewnego słynnego malarza, samych mieszkańców i przyrody. Zobaczymy „uśmiech Heleny”, fantazyjne prefabrykaty z gruzobetonu i detale z przełomu lat 40. i 50. XX wieku. Mikroświat osiedla Koło to wciąż fascynująca i barwna opowieść o kreatywności, powojennych uwarunkowaniach projektowania, a także awangardowych korzeniach jego twórców. Nad osiedlem Helena Syrkus pracowała wraz z Szymonem Syrkusem.

SPACER PO CENTRALNYM PARKU KULTURY Z KLARĄ CZERNIEWSKĄ-ANDRYSZCZYK

• 30.08.2025 (12:00)

Dawny Centralny Park Kultury to zielone płuca Warszawy – w momencie powstania (1949–1964) jeden z największych rezerwuarów zieleni w stolicy, zasilający śródmieście w tlen, zieleń, rozrywkę i odpoczynek, poprawiający warunki mikroklimatyczne okolicy. Ponadto, symbolicznie i funkcjonalnie łączył miasto z rzeką, a skarpę nad dawnym korytem – z jej dzisiejszym nurtem.

Podobnie jak jego równolatek, Pałac Kultury i Nauki, pod względem programowym był to socrealistyczny projekt, stanowiący centralny punkt kompleksu tzw. parków kultury, planowanych w dolinie Wisły od Marymontu po Powsina. Jego wielkoskalowe założenie było krytykowane już kilka lat po powstaniu. Podczas spaceru przyjrzymy się monumentalnym założeniom, a także spróbujemy zidentyfikować zrealizowane i zachowane elementy architektury, rzeźby i krajobrazu.

SPACER PO OSIEDLU LATAWIEC Z KRZYSZTOFEM MORDYŃSKIM

• 6.09.2025 (12:00)

Eleonora Sekrecka była członkinią pracowni projektującej Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową od jej założenia w marcu 1950 roku. Początkowo kierowała jedną z grup architektonicznych, a następnie, od 1953 roku przewodziła całej pracowni.

To właśnie w latach 1953-1957 powstał „Latawiec”, czyli najbardziej wypełniona zielenią część MDM, leżąca wzdłuż alei Wyzwolenia. W trakcie spaceru odkryjemy architektoniczne i urbanistyczne inspiracje projektantki, a ponadto przejdziemy główną osią i zapleczami, co więcej, odkryjemy niezrealizowane elementy zespołu i poszukamy ciekawych detali.

SPACER PO DZIELNICY MIESZKANIOWEJ BRÓDNO

• 27.09.2025 (12:00)

W 1961 roku zostaje ogłoszony wynik konkursu na projekt nowego układu dzielnicy Bródno. Skala założenia przyćmiewa wielkością wszystkie inne nowe projekty urbanistyczne, jakie do tej pory były realizowane w Warszawie. Pierwotnie, Dzielnica Mieszkaniowa Bródno miała dać dach nad głową dla ok. 60 tys. mieszkańców, z czasem jednak liczba ta zwiększa się do ponad 100 tys.

SPACER PO OSIEDLU TOR GROCHÓW Z ANNĄ WROŃSKĄ

• 4.10.2025 (12:00)

Będzie to spacer po osiedlu TOR Grochów, który będzie jednocześnie okazją, aby posłuchać o życiu jego projektantki – Lucyny Nowak-Markowicz. To osiedle, zaprojektowane pod kierownictwem Romana Piotrowskiego we współpracy z Mirosławem Szabuniewiczem, a także Natalią Hiszpańską (?). Jest ono jej największym i najważniejszym projektem. A czy był to jej ostatni projekt? Tego dowiecie się 4 października. Prowadząca spacer podzieli się bowiem swoimi ostatnimi odkryciami na temat jej dalszych losów!

MOZAIKI Z GRUZU | WARSZTATY

• 24.08.2025 (12:00)

Wyburzamy coraz więcej budynków. Jednocześnie nie wykorzystujemy materiałów z wyburzonych obiektów. Podobny los spotkał Pawilon Pracy Kobiet zaprojektowany przez Anatolię Hryniewicką-Piotrowską. Po budynku, z założenia tymczasowym, nie ma dziś śladu.

Podczas warsztatów poznamy twórczość Hryniewickiej-Piotrowskiej oraz porozmawiamy o powtórnym użyciu materiałów w budownictwie.

Wykorzystamy gruz zebrany podczas przebudowy placu przed Zodiakiem i stworzymy z niego mozaiki.

O PROJEKTOWANIU MIASTA DLA DZIECI

• 2.09.2025 (18:00)

Czy śródmieścia miast przeznaczone są tylko dla dorosłych? Jak projektować miasta by były przyjazne najmłodszym i ich opiekunom?

Punktem wyjścia do dyskusji, o tym jak tworzyć miasto przyjazne dzieciom, będzie dorobek Niny Jankowskiej – prekursorki w projektowaniu szkół i przedszkoli, a także otoczenia budynków, które dla Jankowskiej było równie ważne co same budynki. Architektka apelowała, by dzieci spędzały jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu. Formy projektów Jankowskiej wynikały z pogłębionych badań nad ergonomią dzieci.

MIARA MAŁEGO CZŁOWIEKA | WARSZTATY

• 13.09.2025 (12:30)

Podczas warsztatów poznamy postać Niny Jankowskiej – architektki działającej w dwudziestoleciu międzywojennym i po II wojnie światowej. Jej projekty dla dzieci, choć dla wielu anonimowe, stały się integralną częścią naszej codzienności – zaprojektowała m.in. piaskownicę, równoważnię czy przedszkolną szatnię. Tworzyła je z wykorzystaniem badań nad ergonomią, żeby zapewnić wygodę i bezpieczeństwo dla najmłodszych. Współpracowała przy tym z innymi specjalistami, aby jej projekty były proste i funkcjonalne.

Jak wygląda biurko czy krzesło dostosowane do najmłodszych? Co sprawia, że mebel jest wygodny? Jak projektować przestrzeń miejską, która będzie spełniać nasze indywidualne potrzeby? Dowiedzmy się tego wspólnie projektując i budując małe meble i elementy miasta na naszą miarę!

MAKE HER MOVE | WYKŁAD

MAKE HER MOVE | WARSZTATY

• 23.09.2025 (18:00) – wykład
• 23.09.2025 (19:15) – warsztaty

MAKE HER MOVE to projekt badawczy realizowany dzięki wsparciu programu Erasmus+, poświęcony temu, jak nastoletnie dziewczęta doświadczają i współtworzą miejską przestrzeń publiczną. Podczas wykładu Ewelina Jaskulska i Honorata Grzesikowska zaprezentują wyniki rocznych badań, które pozwoliły lepiej zrozumieć:

• w jaki sposób młode kobiety korzystają z parków, ulic i szkolnych boisk
• jakie bariery społeczne i przestrzenne wpływają na ich codzienną mobilność i poczucie bezpieczeństwa

ZBUDUJMY ZIELONE OSIEDLE | WARSZTATY

• 28.09.2025 (12:00)

Halina Skibniewska opowiedziała się po stronie myślenia ekosystemowego, projektowania z uwzględnieniem potrzeb wszystkich istot, w tym nie-ludzkich oraz nadania podmiotowości naturze.

Podczas warsztatów zainspirowani Sadami Żoliborskimi i niezrealizowanym projektem ekologicznego osiedla Białołęka Dworska stworzymy swoje własne nowe osiedle! Zbudujemy wspólnie makietę idealnego zielonego osiedla, które uwzględni wszystkich potencjalnych mieszkańców.

ZA RENOWACJĄ. PRZECIW ROZBIÓRCE

• 30.09.2025 (18:00)

Podczas spotkania porozmawiamy o tym, jak włączać ideę reuse i renowacji do procesu projektowego i budowlanego. Dlatego też ekspertki i eksperci opowiedzą o wyzwaniach, możliwościach i prawnych aspektach ponownego wykorzystania materiałów rozbiórkowych. Dzięki temu dowiemy się, jak prawo reguluje te procesy i jakie innowacyjne rozwiązania są już wdrażane.

Dyskusję poprowadzą Aleksandra Wasilkowska oraz Karolina Padło, natomiast w gronie gości znajdą się Urszula Koźmińska z Aarhus School of Architecture w Danii oraz Krzysztof Błachnio, Mikołaj Krajewski i Błażej Błażejewski – przedstawiciele inicjatywy HouseEurope! Poland.

DIALOG Z ZESPOŁEM WISŁA

• 2.10.2025 (18:00)

Wisła nosi imię żeńskie. Od stuleci postrzegamy ją jako symbol życia, siły i troski, jako kobietę, królową, opiekunkę. Ma jednak dwoistą naturę: daje oparcie, jest wiecznie obecna, trwała, ale również niesforna, zmienna i nie uległa. Może to właśnie w niestałości – przyborach, cofkach, cyklicznych procesach – leży jej prawdziwe piękno?

Porozmawiajmy o Wiśle wspólnie z przedstawicielkami Zespołu Wisła: Barbarą Złotowską i Moniką Sawicką-Góralską, a także architektkami Basią Sancewicz i Małgorzatą Kuciewicz.

ZAWODY KOBIECE CZY KOBIETY W ZAWODZIE – WYKŁAD ANNY CYMER

• 7.10.2025 (18:00)

Jednym z ważnych elementów kultury naszych czasów jest odmitologizowywanie przeszłości i wydobywanie z niej zapomnianych lub świadomie przemilczanych zjawisk i osób.

Wśród różnych działań mających na celu lepsze poznanie zakamarków historii jest wyrównywanie wiedzy i pamięci dotyczącej dokonań kobiet. W wielu zawodach czy specjalnościach kobietom było trudniej zaistnieć i się rozwijać. W niektórych branżach było im to po prostu uniemożliwiane lub utrudniane. Ale nawet w tych zawodach, które kobiety mogły i wykonywały, ich dokonania marginalizowano, ceniono niżej, szybciej zapominano.

GŁOSY STARSZEGO POKOLENIA

• 9.10.2025 (18:00)

Zapraszamy na spotkanie z wyjątkowymi architektkami, będzie to okazja do poznania bliżej bohaterek filmu prezentowanego na wystawie.

Na wystawie „Architektki” prezentujemy wywiady z 5 architektkami: Barbarą Kaliszewską, Teresą Kelm, Ewą Kuryłowicz, Marią Sołtys i Magdaleną Staniszkis. To portrety kobiet, których studia przypadły na lata 60. i 70. XX w., a życie zawodowe rozwinęło się w bardzo różnych dziedzinach architektury. Jak w ich środowisku kształtowały się relacje między kobietami a mężczyznami? Czy jako studentki i początkujące projektantki miały swoje mentorki? Jak walczyły o uznanie w zawodzie i jakie mają rady mają dla swoich młodszych koleżanek?